Szpital jeniecki w Wolsztynie (Reserve Lazarett für Kriegsgefangene) był najdłużej działającą jednostką wchodzącą w skład obozu jenieckiego. Zaczął funkcjonować w 1940 roku i leczył chorych i rannych jeńców wojennych aż do wyzwolenia miasta w nocy z 25 na 26 stycznia 1945 roku. Ośrodek, nad którym władzę z ramienia okupanta sprawował kpt. Linenklaus, zajmował się leczeniem jeńców, zarówno miejscowych jak i przysyłanych tutaj na leczenie z innych obozów jenieckich. Głównym budynkiem szpitalnym była willa mieszcząca się przy dzisiejszej ulicy strzeleckiej, w której przed wojną znajdowała się siedziba bractwa kurkowego. Z biegiem czasu część szpitalna była rozbudowana o 12 drewnianych baraków, z których po dwa ulokowano w sektorze A i C. 8 kolejnych postawiono w sektorze B, tworząc tym samym sektor szpitalny.
Początkowo personel szpitalny stanowili lekarze francuscy, W październiku 1941 roku ze stalagu XXI A w Ostrzeszowie przeniesiono trzech lekarzy, pięciu sanitariuszy oraz farmaceutę – polskich jeńców z Wojska Polskiego, którym postawiono za zadanie zorganizowanie szpitala dla jeńców radzieckich. Z biegiem czasu personel medyczny rozrósł się o obywateli innych państw napadniętych przez hitlerowskie Niemcy. Dokładną liczbę jeńców służących w lazarecie trudno ustalić. Również pacjenci pochodzili z różnych armii walczących na europejskich frontach z wojskiem niemieckim.
| Imię i nazwisko | Stopień wojskowy, funkcja | Kraj pochodzenia | Okres służby w szpitalu jenieckim |
|---|---|---|---|
| Aniananc | porucznik, lekarz – internista | ZSRR | |
| Władysław Balewski | lekarz | Polska | 27.10.1941 |
| Stanisław Bigos | sanitariusz | Polska | |
| Biliński | lekarz | Polska | |
| James Cameron | kapitan, lekarz | Wielka Brytania | |
| Chylewski | farmaceuta | Polska | |
| Wladimir Cwetkow | generał, lekarz – chirurg | ZSRR | 21.11.1941 |
| Stanisław Dalmota | sanitariusz | Polska | |
| Donin | major, lekarz – okulista | ZSRR | |
| Zygmunt Dziembowski | kapitan, lekarz – chirurg | Polska | |
| Forleta | sanitariusz | ZSRR | |
| Tadeusz Głowacki | satnitariusz | Polska | |
| James T. Godfrey | lekarz | USA | |
| Bogumił Gontarski | porucznik, lekarz | Polska | 27.10.1941 |
| Edwin C. Haggard | lekarz | USA | |
| Howatson | kapitan, lekarz | Wielka Brytania | |
| Jaroszewicz | lekarz | Polska | |
| Jaroszewski | rentgenolog | Polska | |
| Victor Jessop | porucznik, stomatolog | Wielka Brytania | |
| Jan Kumelowski | podpułkownik, lekarz – internista | Polska | |
| Jan Kwaśniewski | sanitariusz | Polska | |
| Aleksander Leśniewicz | lekarz – chirurg | Polska | 27.10.1941 – 1944 |
| Loiseau | porucznik, lekarz | Francja | |
| Olivier Marcel | lekarz | Francja | |
| Stanisław Marecki | sanitariusz | Polska | |
| Edward Michuta | sanitariusz | Polska | |
| Henryk Moszczyński | sanitariusz | Polska | |
| Jan Mylewski | farmaceuta | Polska | |
| Kazimierz Nadolski | farmaceuta | Polska | 11.11.1941 – 1944 |
| Rawa | sanitariusz | Polska | |
| Isidor Schrire | kapitan, lekarz | Wielka Brytania | |
| Paweł Schurner | sanitariusz | Polska | |
| Aleksander Sobolewski | sanitariusz | Polska | |
| Marian Solecki | sanitariusz | Polska | |
| Antoni Styś | sanitariusz | Polska | |
| Czesław Urbański | sanitariusz | Polska | 27.10.1941 – 23.03.1945 |
| John Waddington | sierżant, farmaceuta | Wielka Brytania | |
| Józef Więckowski | sanitariusz | Polska | |
| Władysław Wileński | sanitariusz | Polska | |
| Józef Wypych | sanitariusz | Polska |
W spisie znajdują się lekarze, farmaceuci i sanitariusze, których nazwiska pojawiają się w oficjalnych raportach oraz wspomnieniach jeńców wojennych. W przypadku niektórych nazwisk podano zapis fonetyczny.
Warunki bytowe w szpitalu jenieckim były trudne. Ponadto stan ten był zróżnicowany w zależności od pochodzenia pacjentów. Jeńcy zachodni, objęci w pewnym stopniu ochroną prawa międzynarodowego znajdowali się w nieco lepszej sytuacji – otrzymywali większe racje jedzenia, co jakiś czas dostarczano im także paczki od Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Sowieci byli pozbawieni tych dodatkowych świadczeń i chociaż lekarze robili co mogli, śmiertelność wśród tej grupy jeńców była zdecydowanie wyższa niż w przypadku Anglików, Amerykanów, itp.
Pacjenci trafiający do lazaretu cierpieli z różnych powodów. Część z nich chorowała na choroby zakaźne takie jak tyfus, gruźlica czy dyzenteria. Inni leczyli rany i kontuzje, które nabyli np. podczas awaryjnego lądowania samolotu. Dużym wyzwaniem były odmrożenia, z którymi przyjeżdżali jeńcy radzieccy. Jak wspominają świadkowie jeden z pociągów przywożących jeńców z okolic Łucka zimą 1941/42 roku składał się wyłącznie z odkrytych wagonów. Powodowało to odmrożenia nieraz sięgające kolan. Bardzo często powodem wizyty w szpitalu było ogólne wycieńczenie organizmów spowodowane prymitywnymi warunkami zakwaterowania oraz głodem. W związku z tym międzynarodowy zespół medyczny dosłownie „stawał na głowie” aby w obliczu powszechnego braku środków opatrunkowych i lekarstw nieść wszystkim odpowiednią pomoc medyczną. Lekarze starali się zadbać także o tych, dla których ratunku już nie było. Podpułkownik Kumelowski wymusił na Niemcach podanie chorym jeńcom zastrzyków z kamfory, przed ich wywiezieniem w nieznane (podczas epidemii tyfusu chorych wywieziono i stracono w KL Gross Rosen).
Personel medyczny obozowego szpitala angażował się także w działania konspiracyjne: prowadził nasłuch radiowy oraz dostarczał do obozu narzędzi używanych następnie podczas ucieczek.
Czesław Urbański jeniec – sanitariusz, autor wspomnień podkreśla, że dla Polaków niosących pomoc w szpitalu jenieckim ważne było to, że przez cały okres okupacji mogli nosić polski mundur:
… stary, spłowiały mundur żołnierski. Przeżyłem w nim obóz i rozpocząłem pracę. byłem z niego dumny, bo w czasie okupacji hitlerowskiej Polski tylko 32 osoby nosiło mundury polskie.
Wspomnienia Czesława Urbańskiego można pobrać klikając tutaj.